SARS-CoV-2 ve Yaz Mevsimi (Derleme)

COVID-19 (SARS CoV-2) ve Yaz Mevsimi İlişkisi İçin Görüşler

Opinions for COVID-19 (SARS CoV-2) and Summer Season Relationship

Tevfik Fikret Koca

Environmental Engineer, Project Expert, MSc Student of Environmental Health Department of Aydin Adnan Menderes University

t_fikret@hotmail.com

Özgür Çetin

Medical Specialty Student, Public Health Department of Medical Faculty, Aydin Adnan Menderes University

ozgurcetin4320@gmail.com

Emine Didem Evci Kiraz

Head of Environmental Health Department,  Prof.Dr. in Public Health Department of Medical Faculty, Aydin Adnan Menderes University

devci@yahoo.com

ÖZET

Aralık 2019 itibariyle, Dünya üzerinde hızla yayılan ve Türkiye’de de sonuçları görülen COVID-19 (SARS CoV-2) pandemisinin filyasyon, sürveyans, izolasyon, karantina, tanı, tedavi ve bağışıklama çalışmaları hızla devam etmektedir. Kış aylarında baş gösteren pandeminin yaklaşan yaz ayları ile birlikte nasıl bir seyir göstereceği üzerine, bilimsel, bireysel ve toplumsal değerlendirmeler giderek artmaktadır. Bilimsel kanıt havuzları mevcuttur ve kanıtlar hızla çoğalmaktadır. Ancak, “sosyal kanıt havuzu” olmadığı için, yaşanan olayların yansımaları ve geleceğe yönelik beklentilere ilişkin sosyal değerlendirmelerin gözden kaçtığı düşünülmektedir. Derleme SARS Cov-2 yayılımının yaz mevsimi ile ilişkisine ait görüşleri, bilimsel yayınlar ve haberler olarak iki bölümde ele almıştır. Bilimsel makalelerin yayınlandığı “Pub Med” veri tabanında seçilmiş anahtar kelimelerle ve “Google” arama motorunda aynı anahtar kelimelerle tarama gerçekleştirilmiştir. Kanıt değeri taşıyanlar yorumlanmıştır. Aşı ile yaygın bağışıklık sağlanana kadar, yüksek sıcaklıklara değil, alınan ve alınacak önlemlere uymanın önemi vurgulanmaktadır. SARS Cov-2’un diğer virüslere göre benzer ve farklı davranış şekilleri henüz kesin kanıtlarla ortaya konamamıştır. Bireysel ve toplumsal tedbirlere öncelik verilerek, sosyal mesafenin korunması yeni kanıtların en hızlı şekilde toplanmasını ve hayat kalitesinin arttırılmasını kolaylaştıracaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sıcaklık, nem, iklim, sosyal kanıt havuzu

ABSTRACT

As of December 2019, filyasyon, surveillance, isolation, quarantine, diagnosis, treatment and immunization studies are continuing on COVID-19 (SARS CoV-2) pandemic, seen the results in the spreading rapidly around the world and Turkey, Scientific, individual and social evaluations are gradually increasing on how the pandemic that appears in the winter will show with the upcoming summer months. Scientific evidence pools are available and evidence is rapidly increasing. However, since there is no “social evidence pool”, it is thought that the social evaluations regarding the reflections of the events and the expectations for the future have been overlooked. The review deals with the opinions for COVID-19 (SARS CoV-2) and summer season relationship in two sections as scientific publications and news. The search was carried out with the keywords selected in the "Pub Med" database where the scientific articles were published and with the same keywords in the "Google" search engine. Those with evidence value were interpreted. The importance of complying with the measures taken and not to be taken, rather than high temperatures, is emphasized until widespread immunity with the vaccine is achieved. Similar and different behaviors of SARS Cov-2 compared to other viruses have not been revealed with definitive evidence yet. By prioritizing individual and social measures, maintaining social distance will facilitate the fastest collection of new evidence and an increase in the quality of life.

Keywords: 

Temperature, humidity, climate, social evidence pool

2019 yılı sona ermekteydi. Çin’den gelen haberleri takip eden bilim insanları, nedeni bilinmeyen pnömoni vakalarındaki artışla, Aralık 2019'un tarihe geçeceğini anlamışlardı. Çin’in Hubei Eyaleti Wuhan şehri ilk vakalar ve 9 Ocak 2020'de de ilk ölümle COVID-19 (SARS CoV-2) pandemisinin başladığı nokta oldu.¹ Türkiye’de de ilk vaka 9 Mart 2020'de ve ilk ölüm 17 Mart 2020'de görüldü.¹

Dünya’da SARS CoV-2 pandemisi kış aylarında baş gösterdi. Hastalığın yaygınlaşmasını kontrol altına almak için yapılan bireysel ve toplumsal uyum çalışmaları sürmektedir. Yaz aylarının yaklaşması ile birlikte; etkenin ortadan kalkması veya etkinliğinin azalması gibi beklentiler ve görüşler tartışılmaya başlandı.

9 Mart 2020 tarihinde  “Social Science Research Network (SSRN)” de yayınlanan “High Temperature and High Humidity Reduce the Transmission of COVID-19” makalesi SARS CoV-2, hava sıcaklığı ve nemin ilişkisine ait ilginç sonuçlar sunmuştur (3 Nisan 2020’de revize edilmiştir).²  Yayının gücünü anlatabilmek amacıyla veri kaynaklarına göz atmakta yarar var. Pekin, Şanghay, Jilin, Sichuan, Hebei, Henan, Hunan, Guizhou, Chongqing, Hainan ve Tianjin de dahil olmak üzere 11 ilden toplanan 4.711 vaka verisi ele alınmıştır. 105 çift virüs taşıyıcısı ve hastalar taranarak, seri aralığı hesaplanmıştır. 40'tan fazla vakanın bulunduğu 100 Çin şehrinin her biri için temel üreme sayısı (R) hesaplanmıştır. 70.000'den fazla vaka kullanılarak salgın eğrileri üretilmiştir.  Makalede vakalar, hava sıcaklığı ve nem ilişkisini incelemek amacıyla; her şehir için 21-23 Ocak 2020 arasındaki günlük R değerleri ile 2018'de gözlemlenen üç günlük ortalama hava sıcaklığı ve bağıl nem dahil edilerek regresyonuna bakılmıştır (kontrol değişkenleri: kişi başına düşen Gayrisafi yurt içi hasıla, nüfus yoğunluğu, hastane yatak sayısı ve her şehirde 65 yaş üstü nüfus). Sonuçta; sıcaklıkta bir santigrat derece artış ve bağıl nemde yüzde bir artış R değerini sırasıyla 0.0225 ve 0.0158 azalttığı gösterilmiştir. Sıcaklık ve bağıl nem, R değerleri üzerinde oldukça güçlü etkilere sahip olduğu ve her ikisi için  %1 anlamlılık seviyesinden söz edildiği görülmektedir. Sıcaklık ve bağıl nem ile R değerleri arasındaki aynı ilişkinin Çin dışındaki şehirler için de geçerli olduğu belirtilmektedir. 2019, 2020 sıcaklık ve bağıl nem değerleri aynı olduğu varsayılarak, dünya şehirleri için ortalama Mart ve Temmuz sıcaklıkları kullanarak R değerlerinin bir haritası çizilmiştir. Haritanın yukarıda belirtilen kanıtlarla uyumlu olduğu görülmüştür.

Makale, yaz ayları için umut ışığı yakmaktadır. Özellikle Temmuz ayında, kuzey yarımkürede, yaz ve yağmur mevsimi ile birlikte, SARS  etkili bir şekilde azalacağını belirtmektedir. Neden böyle sorusunun cevabını da iki olasılıkla açıklamaya çalışmıştır: “grip virüsü soğuk sıcaklıkta ve solunum damlacıklarında daha kararlıdır, virüs olarak kuru havada daha uzun süre kalır;  soğuk ve kuru hava aynı zamanda insanların bağışıklığını zayıflatabilir ve onları virüse daha duyarlı hale getirebilir”.  Yine de makalenin son cümlesi şöyle bitmektedir: “sosyal mesafe gibi diğer getirilmiş olan önlemler (SARS CoV-2) yayılımını engellemek için hala önemlidir.”

                AccuWeather yazarı John Roach 24 Mart 2020’de yayınlanan sağlıkla ilgili haber makalesinde “Güneşten gelen UV ışınlarının yazın '10 kat artması'  COVID-19'un yavaşlamasında çözüm olabilir” başlığını kullanmıştır. Haber makalesinde AccuWeather’ın Kurucusu ve CEO'su Dr. Joel Myers’in sözlerine vurgu yapılmıştır: “Eğer koronavirüs diğer virüsler gibi etki gösterecek olursa, yaz aylarına doğru güneş ışınlarının gün geçtikçe daha fazla güçlenmesi durumunda, daha güçlü güneş ve artan güneş ışığı virüsün etkisini azaltmaya başlayabilir, bu da virüsün yayılmasının yavaşlamasına yardımcı olabilir. Özellikle güneş Nisan ve Mayıs aylarından itibaren daha da güçlenerek yeryüzüne gelmeye başlar. Güneş ışınlarının yoğunluğundaki hızlı artışın yanı sıra güneşlenme sürelerinde de artış olacaktır." ³  Haberde ismi geçen uzmanların bu görüşü destekleyen ve desteklemeyen çalışmalarına atıfta bulunulmuştur.

            Bu derleme; SARS Cov-2 yayılımının yaz mevsimi ile ilişkisine ait görüşleri, yukarıda yer alan sırayla; bilimsel yayınlar ve haberler olarak iki bölümde ele alınmıştır. Öncelikle bilimsel makalelerin yayınlandığı “Pub Med” veri tabanı seçilmiş anahtar kelimelerle incelenmiştir. Kanıt değeri taşıyanlar değerlendirmeye alınmıştır. Ardından “Google” arama motorunda aynı anahtar kelimelerle serbest tarama gerçekleştirilmiş ve fikirler özetlenmiştir.

Pub Med veri tabanında inceleme için kullanılan anahtar kelime grupları şunlardır:

1-summer ve covid 19 ve/veya sars cov 2

2-humidity ve covid-19 ve/veya sars cov 2

3-weather ve covid 19 ve/veya sars cov 2

4-season ve covid 19 ve/veya sars cov 2

5-climate ve covid 19 ve/veya sars cov 2

6-environment ve covid 19 ve/veya sars cov 2

Altı anahtar kelime grubuna ait toplam yayın sayısı ve kanıt değeri olan yayın sayıları aşağıda yer almaktadır.

1-summer ve covid 19 ve/veya sars cov 2: toplam 6 yayın, kanıt yok

2-humidity ve covid-19 ve/veya sars cov 2: toplam 6 yayın, 3 yayın kanıt taşıyor

3-weather ve covid 19 ve/veya sars cov 2: toplam 11 yayın, 4 yayın kanıt taşıyor

4-season ve covid 19 ve/veya sars cov 2:  toplam 23 yayın, 3 yayın kanıt taşıyor

5-climate ve covid 19 ve/veya sars cov 2:  toplam 13 yayın, 3 yayın kanıt taşıyor

6-environment ve covid 19 ve/veya sars cov 2:  toplam 108 yayın, içinde kanıt yok

Elde edilen sonuçlar Tablo-1’de sunulmuştur. Gruplarda tekrarlayan yayınlar olması nedeniyle dokuz makale üzerine yapılan değerlendirmede; beş makalenin derleme olduğu görülmektedir. Derlemelerde sıcaklık, nem ve diğer iklimsel belirleyicilerin SARS Cov-2 yayılımını etkileyebileceği (viral lipit zarın inaktivasyonu, virion/virüs stabilitesini ve bulaşma hızını azaltması); SARS, MERS gibi salgınlardan alınan derslerden yola çıkarak, sıcaklık ve nemin COVİD-19’unda hayatta kalmasını ve yayılmasını da azaltacağı; tropikal iklimi olan bölgelerde de yayılım yaptığının görüldüğü; yarasaların yaşamlarını kolaylaştıran çevresel koşulların virüsün hayatta kalması için elverişli olabileceğinin dikkate alınması gereği üzerinde durulmuştur.

Geri kalan dört makalede modellemeler ve etkileyen faktörlere ilişkin anlamlılık, etki düzeylerinin araştırıldığı görülmektedir. Ön plana çıkan kanıt değeri olan cümleler, sıcaklık arttığında enfeksiyon yeteneğinin SARS corona virüsüne göre daha hızlı düşeceği; düşük sıcaklık, düşük nem, ılıman geçişlerin virüs yayılımını desteklediği; ortalama sıcaklık (ne yüksek, ne düşük) ile SARS Cov-2 pandemisi arasında korelasyon görüldüğü; yüksek sıcaklık ve bağıl nemin SARS Cov-2 bulaşını %1 anlamlılık düzeyinde azalttığını ifade etmektedir.

Pub Med taramasında yer alan bütün çalışmalarda, uygulanmakta olan ve/veya uygulamaya konacak bireysel ve toplumsal korunma yöntemlerinin her birey ve tüm toplum tarafından uygulanması durumunda yukarıda belirtilen etkilerin bir anlamı olabileceği vurgulanmıştır. Şu ana kadar yapılan çalışmaların hiç birisi kesin bir yargı cümlesi ile makalelerin bitmesini sağlamamıştır. Virüs yenidir, daha hakkında öğrenilecek çok şey vardır. Pandemi mevsimsel döngüyü tamamlamadan ve yaz ayları ile SARS Cov-2 ilişkisine dayalı çalışma sayısı artmadan bilimsel tek bir sonuçta birleşilmesinin zor olacağı anlaşılmaktadır.

Google arama motorunda Pub Med veri tabanında kullanılan anahtar kelimelerle serbest tarama gerçekleştirilmiş ve bilimsel yaklaşımı olan ilk üç haber değerlendirmeye alınmıştır. Elde edilen sonuçlar Tablo-2’de sunulmuştur. Gruplarda tekrarlayan yayınlar olması nedeniyle 15 haber üzerine yapılan değerlendirmede; 11 haberin mevsimsel değerlendirmeye yardımcı olabilecek fikirlere sahip olduğu görülmektedir. Özet fikirler, aşı ile yaygın bağışıklık sağlanana kadar yüksek sıcaklıklara değil alınan ve alınacak önlemlere uymanın önemini tekrarlamaktadır. SARS Cov-2’un diğer virüslere göre benzer ve farklı davranış şekilleri henüz kesin kanıtlarla ortaya konamamıştır. Bireysel ve toplumsal tedbirlere öncelik verilerek, sosyal mesafenin korunması yeni kanıtların en hızlı şekilde toplanmasını ve hayat kalitesinin arttırılmasını kolaylaştıracaktır.

Bu derleme; bilimsel alanda elde edilen kanıtların veri tabanlarında hızla yaygınlaştığını, ancak, mevcut kanıt havuzu ortamlarında hızla, yeniden ve meta analiz gibi epidemiyolojik yaklaşımlarla değerlendirilmesinin önemini ortaya koymuştur. Aynı zamanda derleme; sosyal iletişim ağları, yazılı ve dijital medya ortamlarında yaygınlaşan kanıt oluşturma çalışmalarına dikkat çekmektedir. Sosyal değerlendirmeler için de, bilimsel kanıt havuzları benzeri, “sosyal kanıt havuzu” yapılandırılmasının acil bir ihtiyaç olduğu anlaşılmıştır.

Kaynaklar

1. Demirbilek Y, et al. COVID-19 outbreak control, example of Ministry of Health of Turkey. Turk J Med Sci. 2020 Apr. 50: 489-494. doi:10.3906/sag-2004-187.

2. Wang, Jingyuan  Tang, Ke and Feng, Kai and Lv, Weifeng, High Temperature and High Humidity Reduce the Transmission of COVID-19 (March 9, 2020). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3551767 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3551767

3. Roach J, UV radiation from the sun increases 'by a factor of 10' by summer and could be key in slowing COVID-19 (March 24, 2020). Available at https://www.accuweather.com/en/health-wellness/ uv-radiation-from-the-sun-increases-by-a-factor-of-10-by-summer-and-could-be-key-in-slowing-covid-19/703393

4- Tosepu, Ramadhan & Gunawan, Joko & Effendy, Devi & Ahmad, La & Lestari, Hariati & Bahar, Hartati & Asfian, Correlation between weather and Covid-19 pandemic in Jakarta, Indonesia, Science of The Total Environment, Volume 725, 2020, 138436, ISSN 0048-9697. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.138436

5- Wang, Jingyuan  Tang, Ke and Feng, Kai and Lv, Weifeng, High Temperature and High Humidity Reduce the Transmission of COVID-19 (March 9, 2020). http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3551767

6- Liu, Jiangtao & Zhou, Ji & Yao, Jinxi & Zhang, Xiuxia & Li, Lanyu & Xu, Xiaocheng & He, Xiaotao & Wang, Bo & Fu, Shihua & Niu, Tingting & Yan, Jun & Shi, Yanjun & Ren, Xiaowei & Niu, Jingping & Zhu, Weihao & Li, Sheng & Luo, Bin & Zhang, Kai. Impact of meteorological factors on the COVID-19 transmission: A multi-city study in China, Science of The Total Environment, Volume 726, 2020, 138513, ISSN 0048-9697. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.138513

7- Liu, Jiangtao & Zhou, Ji & Yao, Jinxi & Zhang, Xiuxia & Li, Lanyu & Xu, Xiaocheng & He, Xiaotao & Wang, Bo & Fu, Shihua & Niu, Tingting & Yan, Jun & Shi, Yanjun & Ren, Xiaowei & Niu, Jingping & Zhu, Weihao & Li, Sheng & Luo, Bin & Zhang, Kai. Impact of meteorological factors on the COVID-19 transmission: A multi-city study in China, Science of The Total Environment, Volume 726, 2020, 138513, ISSN 0048-9697. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.138513

8-He, J.; Tao, H.; Yan, Y.; Huang, S.-Y.; Xiao, Y. Molecular Mechanism of Evolution and Human Infection with SARS-CoV-2. Viruses 2020, 12, 428. https://doi.org/10.3390/v12040428

9-Sun, Z.; Thilakavathy, K.; Kumar, S.S.; He, G.; Liu, S.V. Potential Factors Influencing Repeated SARS Outbreaks in China, International Journal of Environmental Research and Public Health, 2020, 17, 1633. https://doi.org/10.3390/ijerph17051633

10-Moriyama, Miyu & Hugentobler, Walter & Iwasaki, Akiko, Seasonality of Respiratory Viral Infections, Annual Review of Virology, 2020, 7. 10.1146/annurev-virology-012420-022445. https://doi.org/10.1146/annurev-virology-012420-022445

11-de Ángel Solá, D.E., Wang, L., Vázquez, M. and Méndez Lázaro, P.A., Weathering the pandemic: How the Caribbean Basin can use viral and environmental patterns to predict, prepare and respond to COVID‐19, Journal of Medical Virology, 2020, ISSN 0146-6615. https://doi.org/10.1002/jmv.25864

12-Amariles P, Granados J, Ceballos M, Montoya CJ, COVID-19 in Colombia endpoints. Are we different, like Europe?, Research in Social and Administrative Pharmacy, 2020, ISSN 1551-7411. https://doi.org/10.1016/j.sapharm.2020.03.013

13-Neher, Richard & Dyrdak, Robert & Druelle, Valentin & Hodcroft, Emma & Albert, Impact of seasonal forcing on a potential SARS-CoV-2 pandemic,2020. https://doi.org/10.1101/2020.02.13.20022806

14-Clayton, E. W., Coronavirus may wane this summer, but don’t count on any seasonal variation to end the pandemic (15 Nisan 2020). Online:  https://theconversation.com/coronavirus-may-wane-this-summer-but-dont-count-on-any-seasonal-variation-to-end-the-pandemic-136218

15-Lee ,B. Y., Will COVID-19 Coronavirus Decline This Spring And Summer? Here Is What It May Depend On (5 Nisan 2020). Online: https://www.forbes.com/sites/brucelee/2020/04/05/will-covid-19-coronavirus-decline-this-spring-and-summer-here-is-what-it-may-depend-on/#3812bd9e1e3b

16-Gray, R., Will warm weather really kill off Covid-19? (24 Mart 2020). Online: https://www.bbc.com/future/article/20200323-coronavirus-will-hot-weather-kill-covid-19

17-Powell, A., COVID-19 may not go away in warmer weather as do colds (14 Nisan 2020). online: https://news.harvard.edu/gazette/story/2020/04/covid-19-may-not-go-away-in-warmer-weather-as-do-colds/

18-Lambert, J.,           Warm weather probably won’t slow COVID-19 transmission much (9 Nisan 2020). Online: https://www.sciencenews.org/article/coronavirus-warm-weather-will-not-slow-covid-19-transmission

19-Lipsitch, M., Phil, D,.       Seasonality of SARS-CoV-2: Will COVID-19 go away on its own in warmer weather?( Nisan 2020).          Online: https://ccdd.hsph.harvard.edu/will-covid-19-go-away-on-its-own-in-warmer-weather/

20-Poole, L.,Seasonal Influences On The Spread Of SARS-CoV-2 (COVID19), Causality, and Forecastabililty (15 Mart 2020). Online: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3554746

21-Bilim kurulu Çalışması, T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI. COVID-19 (SARS-CoV2 Enfeksiyonu) Rehberi (25 Mart 2020). Online: http://www.hastane.deu.edu.tr/images/hastanemizden-haberler/corona/COVID-19_Rehberi_25.03.2020.pdf

22-European Centre for Disease Prevention and Control, Q & A on COVID-19 (31 Mar 2020). Online: https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/questions-answers

23-Araujo, M. B.,  Naimi, B., Spread of SARS-CoV-2 Coronavirus likely to be constrained by climate (12 Mart 2020). Online: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.12.20034728v3

24-Brassey, J., Heneghan, C.,  Mahtani, K. R., Aronson, J. K., Do weather conditions influence the transmission of the coronavirus (SARS-CoV-2)? (23 Mart 2020). Online: https://www.cebm.net/covid-19/do-weather-conditions-influence-the-transmission-of-the-coronavirus-sars-cov-2/

25-Sajadi, M. M., Habibzadeh, P., Vintzileos, A., Shokouhi, S., Wilhelm, F. M., Amoroso, A., Temperature, Humidity and Latitude Analysis to Predict Potential Spread and Seasonality for COVID-19 (5 Mart 2020). Online: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3550308

26-Doremalen, V.,  Morris B., Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1 (16 Nisan 2020) online: https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc2004973

27-Aydın, H., Fabrika Ve Bina Yardımcı Tesisler İçin SARS-COV-2 (COVİD-19) Rehberi (Nisan 2020) online: https://lean.org.tr/fabrika-bina-yardimci-tesisler-icin-sars-cov-2-covid-19-rehberi/

28-Harmooshi, N. N., Shirbandi, K., Rahim, F., Environmental Concern Regarding the Effect of Humidity and Temperature on SARS-COV-2 (COVID-19) Survival: Fact or Fiction (29 Mart 2020). Online: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3563403

Tablo 1 SARS Cov-2 yayılımının yaz mevsimi ile ilişkisine ait görüşler, Pub Med veri tabanı inceleme sonuçları^4-13

Yayın Adı	Yazarı	Ülkesi	Yayın Tarihi	Dergi	Yöntemi	Kanıt cümlesi
Weathering the pandemic: How the Caribbean Basin can use viral and environmental patterns to predict, prepare and respond to COVID-19.	David E., Leyao Wang,  Marietta Vázquez, Pablo A. Méndez Lázaro	ABD	10.04.2020	Journal of Medical Virology	Derleme	“Ekibimizden ve diğerlerinden gelen ön gözlemler, sıcaklık ve klimatolojik faktörlerin bu yeni koronavirüsün yayılmasını etkileyebileceğini göstermektedir. Olası bir açıklama, yüksek sıcaklık ve nem seviyelerinin viral lipit zarının inaktivasyonuna yol açması ve sonuç olarak virionların stabilitesini ve bulaşım hızını azaltmasıdır.”
Molecular Mechanism of Evolution and Human Infection with SARS-CoV-2	Jiahua He, Huanyu Tao, Yumeng Yan, Sheng-You Huang * and Yi Xiao	Çin	10.04.2020	Viruses	Korelasyon Çalışması (Ekolojik Araştırma)	“Hesaplamamız ayrıca SARS CoV-2 için RBD-ACE2 bağlanmasının SARS-CoV için olandan çok daha sıcaklığa duyarlı olduğunu ileri sürdü. Bu nedenle, SARS-CoV-2'nin sıcaklık arttığında enfeksiyon yeteneğini SARS-CoV'den çok daha hızlı düşürmesi beklenir.”
Impact ofmeteorological factors on the COVID-19 transmission: A multicity study in China	Jiangtao Liu,, Ji Zhou, Jinxi Yao , Xiuxia Zhang , Lanyu Li , Xiaocheng Xu , Xiaotao He, Bo Wang,	Çin	09.04.2020	Science of The Total Environment	Korelasyon Çalışması (Ekolojik Araştırma)	“Düşük sıcaklık, ılıman günlük sıcaklık değişimi ve düşük nemli bir hava, virüs yayılımını  destekler. Bu çalışma, salgın hastalığın önümüzdeki aylarda yükselen sıcaklıkların yanı sıra halk sağlığı kontrol önlemlerinin uygulanması sonucunda giderek azaldığını göstermektedir.”
Correlation between weather and Covid-19 pandemic in Jakarta, Indonesia	Ramadhan Tosepu, Joko Gunawan , Devi Savitri Effendy, La Ode Ali Imran Ahmad, Hariati Lestari, Hartati Bahar, Pitrah Asfian	Endonezya	02.04.2020	Science of The Total Environment	Korelasyon Çalışması (Ekolojik Araştırma)	“Havanın bileşenleri arasında sıcaklık ortalaması (° C) kovid-19 pandemi ile anlamlı derecede korele idi (r = 0.392; p b .01). Bulgularımız Endonezya'daki covid-19 hastalığının baskılanmasında girdi olarak kullanılabilir.”
COVID-19 in Colombia endpoints. Are we different, like Europe?	Pedro Amarilesa,b,∗, Johan Granadosa,b, Mauricio Ceballosa,b, Carlos Julio Montoyaa	Kolombiya	31.03.2020	Research in Social and Administrative Pharmacy	Derleme	“Sıcaklık ve nem SARS-CoV, MERS-CoV ve influenza virüslerinin hayatta kalmasını etkileyen bilinen faktörler olduğundan, Kolombiya gibi tropikal ülkelerde SARS-CoV-2 hayatta kalma ve yayılmasının daha düşük olabileceğini düşünmek mantıklıdır.”
Seasonality of Respiratory Viral Infections	Miyu Moriyama,1 Walter J. Hugentobler,2 and Akiko Iwasaki1,3,4	ABD	20.03.2020	Annual Review of Virology	Derleme	“Çalışmalar, sıcaklık ve nemin solunum virüsü stabilitesi ve bulaşma hızları üzerindeki etkisini ortaya koymuştur.”
Potential impact of seasonal forcing on a SARS-CoV-2 pandemic	Neher Richard A.ab, Dyrdak Robertcd, Druelle Valentinab, Hodcroft Emma B.ab, Albert Jancd a Biozentrum,	İsviçre	16.03.2020	Swiss Medical Weekly	Derleme	“Bununla birlikte, SARS-CoV-2'nin Singapur gibi tropikal iklimlerde yayılım yaptığı görülüyor ve bu nedenle kış, SARS-CoV-2 yayılımının gerekli bir koşulu değildir.”
High Temperature and High Humidity Reduce the Transmission of COVID-19	Jingyuan Wang, Ke Tang, Kai Feng and Weifeng	Çin	09.03.2020 Güncelleme: 03.04.2020	SSRN	Korelasyon Çalışması (Ekolojik Araştırma)	“Yüksek sıcaklık ve bağıl nemin COVID-19 bulaşını %1 anlamlılık düzeyinde azalttığını görüyoruz.”
Potential Factors Influencing Repeated SARS Outbreaks in China	Zhong Sun 1 , Karuppiah Thilakavathy 1,2 , S. Suresh Kumar 2,3, Guozhong He 4,* and Shi V. Liu	Çin	03.03.2020	International Journal of Environmental Research and Public Health	Derleme	“Bu nedenle, yarasalar SARS-CoV'lerin doğal konakçıları ise, bu zamanlarda soğuk sıcaklık ve düşük nem, yarasalar ile konsantre edilen bu bölgelerde uzun süreli viral hayatta kalma için elverişli çevresel koşullar sağlayabilir.”

Tablo 2. SARS Cov-2 yayılımının yaz mevsimi ile ilişkisine ait görüşler, Google arama motoru inceleme sonuçları^14-28

Yayın Adı	Yazarı	Ülkesi	Yayın Tarihi	Yayınlandığı Yer	Yöntemi	Özet Fikri
Coronavirus may wane this summer, but don’t count on any seasonal variation to end the pandemic	Ellen Wright Clayton	Birleşik Krallık	15 Nisan 2020	https://theconversation.com/coronavirus-may-wane-this-summer-but-dont-count-on-any-seasonal-variation-to-end-the-pandemic-136218	Derleme	Yüksek sıcaklıkların hastalığı durdurmak için yeterli olmadığını, İnsan nüfusu yaygın bir bağışıklığa sahip olana kadar coronavirüsün yayılımının devam edeceği ve güvenli ve etkili bir aşı geliştirilmesi gerektiği açıklanmıştır.
Will COVID-19 Coronavirus Decline This Spring And Summer? Here Is What It May Depend On	Bruce Y. Lee	Amerika Birleşik Devletleri	5 Nisan 2020	https://www.forbes.com/sites/brucelee/2020/04/05/will-covid-19-coronavirus-decline-this-spring-and-summer-here-is-what-it-may-depend-on/#3812bd9e1e3b	Derleme	SARS-Cov2 virüsünün mevsimse farklılıklara, hava sıcaklığı ve nemle bağlantısının olup olmadığı ve diğer kış virüsleri gibi davranış gösterip göstermeyeceği konusunda henüz kesin bir bilginin olmadığı tam bağışıklık kazanılmadan sosyal hayatın eski haline dönmesinin güç göründüğü düşünülmektedir.
Will warm weather really kill off Covid-19?	Richard Gray	Birleşik Krallık	24 Mart 2020	https://www.bbc.com/future/article/20200323-coronavirus-will-hot-weather-kill-covid-19	Derleme	Covid-19'un mevsimsel değişkenlik gösterebileceği ancak, bazılarının önerdiği gibi, yaz aylarında tamamen ortadan kalkması pek olası olmadığı, ancak vakaların sayılarında düşüş olabileceği düşünülmektedir.
COVID-19 may not go away in warmer weather as do colds	Alvin Powell	Amerika Birleşik Devletleri	14 Nisan 2020	https://news.harvard.edu/gazette/story/2020/04/covid-19-may-not-go-away-in-warmer-weather-as-do-colds/	Araştırma/ Deneysel	Modellenen her senaryoda, sıcak havanın salgını durdurmadığı tespit edilerek salgının önlenebilmesi için iş ve halk sağlığı tedbirlerine öncelik verilmesi sosyal mesafenin korunması ve aşının bulunarak insanlara bağışıklık kazandırılması önerilerinde bulunulmuştur.
Warm weather probably won’t slow COVID-19 transmission much	Jonathan Lambert	Amerika Birleşik Devletleri	9 Nisan 2020	https://www.sciencenews.org/article/coronavirus-warm-weather-will-not-slow-covid-19-transmission	Derleme	Yapılan bazı araştırmalar sonucunda kesin olmayan verilere dayanarak hava sıcaklığı değişimlerinin Covid-19 virüsünün yayılımına etkisinin kesin bir cevabının olmadığı düşünülmektedir.
Seasonality of SARS-CoV-2: Will COVID-19 go away on its own in warmer weather?	Marc Lipsitch, DPhil	Amerika Birleşik Devletleri	Nisan 2020	https://translate.google.com/translate?hl=tr&sl=en&u=https://ccdd.hsph.harvard.edu/will-covid-19-go-away-on-its-own-in-warmer-weather/&prev=search	Derleme	Koronavirüsün yayılımının kış aylarında yaz aylarına nazaran daha aktif olabileceği ve yalnızca mevsimsel sıcaklık değişimlerin bu pandeminin önlenmesi için yeterli olmayacağını gerekli halk sağlığı tedbirlerinin alınarak pandeminin kontrol altına alınabileceği düşünülmektedir
Seasonal Influences On The Spread Of SARS-CoV-2 (COVID19), Causality, and Forecastabililty	Logan Poole	Amerika Birleşik Devletleri	15 Mart 2020	https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3554746	Derleme	İklimin, hava sıcaklık farklılıklarının ve UV endeksine bağlı etkenlerin virüsün yayılmasına etkisinin olduğu düşünülmektedir.
COVID-19 (SARS-CoV2 Enfeksiyonu) Rehberi	T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Bilim kurulu Çalışması	Türkiye	25 Mart 2020	http://www.hastane.deu.edu.tr/images/hastanemizden-haberler/corona/COVID-19_Rehberi_25.03.2020.pdf	Tanımlayıcı	T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI’na ait Bilim kurulu Tarafından oluşturulan COVID-19 ile ilgili sağlık çalışanlarını ve toplumun tamamını kapsayan bilgilendirme Rehberi
Q & A on COVID-19	European Centre for Disease Prevention and Control	İsveç	31 Mar 2020	https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/questions-answers	Tanımlayıcı	COVID-19 ile ilgili bilgilendirme ve COVID-19’un yayılmasını ve COVID-19’dan korunma yöntemlerinin yer aldığı bilgilendirme çalışması
Spread of SARS-CoV-2 Coronavirus likely to be constrained by climate	Miguel B. Araujo , Babak Naimi	İspanya	12 Mart 2020	https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.12.20034728v3	Araştırma/ Deneysel	23 Mart 2020'ye kadar yerel aktarımlarla ilgili veriler kullanarak, SARS-CoV-2'nin tipik bir klimatoloji yılı boyunca yayılması için iklim uygunluğundaki aylık değişimleri yansıtmasına yönelik 200 ekolojik niş modelden oluşan bir topluluk modeli geliştirilmektedir. Modele göre, ılıman ılık ve soğuk iklimler virüsün yayılması için daha elverişlidir, kurak ve tropik iklimler daha az elverişlidir. Bununla birlikte, Sahra altı Afrika, Latin Amerika ve Güney Doğu Asya'nın çoğunda model belirsizlikleri hala yüksektir. Salgın yayılma modelleri insan demografisini ve hareketliliğini yaygınlaştırıcı olarak kullanırken, iklim de virüsü kısıtlamaya yardımcı olabilir. Bunun nedeni, ortamın SARS-CoV-2'nin insandan insana bulaşmasına aracılık edebilmesidir ve uygun olmayan iklimler virüsün hızlı bir şekilde dengesizleşmesine neden olarak salgın olma kapasitesini azaltır.
Do weather conditions influence the transmission of the coronavirus (SARS-CoV-2)?	Jon Brassey, Carl Heneghan, Kamal R.Mahtani, Jeffrey K. Aronson	Birleşik Krallık	23 Mart 2020	https://www.cebm.net/covid-19/do-weather-conditions-influence-the-transmission-of-the-coronavirus-sars-cov-2/	Derleme	Ortaya çıkan veriler, soğuk ve kuru koşulların yeni koronavirüsün (2019-nCoV) yayılmasını kolaylaştırabileceğini düşündürmektedir. Daha sıcak iklimler COVID-19 yayılımını yavaşlatabilse de, COVID-19'un iletimini yavaşlatmak için tek başına hava değişikliklerine güvenmek yeterli değildir.
Temperature, Humidity and Latitude Analysis to Predict Potential Spread and Seasonality for COVID-19	Mohammad M. Sajadi Parham Habibzadeh Augustin Vintzileos Shervin Shokouhi Fernando Miralles-Wilhelm Anthony Amoroso	Amerika Birleşik Devletleri	5 Mart 2020	https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3550308	Araştırma/ Deneysel            ERA-5 reanalizi yöntemi kullanılarak COVID-19'un yayılımı olan ve olmayan şehirlerdeki iklim verileri incelenmiştir.	Önemli topluluk salgınlarının sınırlı enlem, sıcaklık ve nem boyunca dağılımı mevsimsel solunum virüsünün davranışıyla tutarlıdır. Ek olarak, COVID-19 yayılımı için yüksek risk altındaki bir bölgeyi gösteren basitleştirilmiş bir model önerilmiştir.
Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1	Van Doremalen, Bushmaner, Morris	Amerika Birleşik Devletleri	16 Nisan 2020	https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc2004973	Araştırma/ Deneysel	Beş çevresel koşulda (aerosoller, plastik, paslanmaz çelik, bakır ve karton) iki virüs (SARS-CoV-2 ve SARS-CoV-1) içeren 10 deney koşulundan oluşmaktadır. Tüm deneysel ölçümler üç tekrar boyunca ortalama olarak rapor edilmiştir. SARS-CoV-2'nin stabilitesinin test edilen deney koşulları altında SARS-CoV-1 ile benzer olduğu sonucuna varılmıştır.
Fabrika Ve Bina Yardımcı Tesisler İçin SARS-COV-2 (COVİD-19) Rehberi	Hasan Aydın	Türkiye	Nisan 2020	https://lean.org.tr/fabrika-bina-yardimci-tesisler-icin-sars-cov-2-covid-19-rehberi/	Tanımlayıcı	(COVID-19) salgını yaşanan bölgelerde salgının yayılmasını önlemek için ,salgın bölgesinde yer alan fabrika ve işletmelere yönelik uygulanabilecek yöntemler.
Environmental Concern Regarding the Effect of Humidity and Temperature on SARS-COV-2 (COVID-19) Survival: Fact or Fiction	Narges Nazari Harmooshi Kiarash Shirbandi Fakher Rahim	İran	29 Mart 2020	https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3563403	Korelasyon Araştırması	COVID-19'un çevresel faktörlere diğer virüslerden daha dirençli olduğunu göstermektedir